Po co nam religia?

Zamachowcy, kierujący samolotami, lecacymi na World Trade Center, wierzyli. Nie tylko w to, że czynią rzecz dobrą, za którą pójdą do nieba. W szerszym wymiarze byli przekonani, że ich czyn posłuży jako wzór: w oczach innych muzułmanów upokorzy Wielkiego Sztatana i tym samym przyczyni do triumfu Wiary w Jedynego Prawdziwego Boga. Możemy zatem powiedzieć, ze do tego, co zrobili, pchnęły ich dwie wiary: ta w nagrodę po śmierci i ta w lepszy świat, który stanie się udziałem ludzkości dzięki ich poświęceniu. Dwie wiary w jednej: szlachetna (dla wyznawców islamu), a jednocześnie złowroga (dla Amerykanów) synteza egoizmu i altruizmu.

W Polsce także wielu ludzi wierzy. I w nagrodę po śmierci, i w to, że należy walczyć o lepszy świat. Ta walka różnie może wyglądać: wielu uważa, że ich wiara usprawiedliwia krzywdzenie, ranienie i niszczenie dorobku tych, którzy wierzą w coś innego. Że można rzucać jajami i kamieniami w maszerujących homoseksu- i intelektualistów. Że należy demolować i zamykać galerie sztuki, jeśli wystawiają coś, co nam się nie podoba. Że nie jest niczym złym wypuszczanie plakatów, na których wierzącym w trochę inne rzeczy kobietom z psich mord wystają kły i cieknie ślina.

Według myślących w ten sposób społeczeństwo trzyma się w kupie tylko dlatego, że istnieje religia. Ludzie nie zarzynają się na ulicach i nie gwałcą swoich dzieci, bo boją się iść do piekła. Dlatego kiedy przestaniemy wierzyć, nastąpi kres i upadek cywilizacji i wszyscy wrócimy do jaskiń. Albo pozabijamy się nawzajem.

Czy jednak źródła moralności zawsze są poza nami? Czy ateista nie może być dobry? Czy jeśli Boga nie ma, wszystko wolno?

Tak naprawdę odpowiedź na to pytanie znalazł już Kant: Niebo gwiaździste nade mną, prawo moralne we mnie. Badania współczesnych psychologów ewolucyjnych i obserwacje społeczeństw zachodnich, które w miarę sekularyzacji nie tylko nie rozproszyły się w jaskiniach, ale wręcz to dzięki niej dokonały skoku cywilizacyjnego (nauka zagraża przesądom, Kościół więc kiedy może, próbuje założyć jej kaganiec: za Kopernika i Galileusza wtrącał się nawet do astronomii, dziś usiłuje zablokować rozwój nauk biologicznych, np. poprzez zakazy badań prenatalnych czy eksperymentów komórkach macierzystych) pokazały, że skłonność do zachowań moralnych mamy w genach (tak, jak i skłonność do zachowań niemoralnych, wszystko zależy od sytuacji).

Czy to czyni religię zbędną? Gdzie tam, nigdy przecież nie czują ludzie niedosytu, jeśli chodzi o uzasadnianie swego postępowania. Zwłaszcza dotyczy to popełnianych nikczemności – każdy lubi czuć się w porządku. Choćbym nie wiem jaką był świnią, i tak jestem nieskończenie lepszy (i mam większe szanse na zbawienie) do mego sąsiada, bo ja jestem katolikiem (lub muzułmaninem), a on jest niewierny – i basta. Bóg rozpoznaje swoich.

Zakończę przytoczeniem kolejnego fragmentu „Tabuli rasy”, w którym Pinker, po podzieleniu ludzi na tych o wewnętrznych i tych o zewnętrznych (czyli religijnych) źródłach moralności, zaczyna, jak to ma w zwyczaju, pytać:

Jak należałoby postępować, gdyby Bóg przykazał ludziom, aby byli samolubni i okrutni, a nie hojni i życzliwi? Ci, którzy opierają swój system wartości na religii, musieliby powiedzieć, że w takim wypadku powinniśmy być samolubni i okrutni. Ci, którzy odwołują się do zmysłu moralnego, uznaliby, że powinniśmy odrzucić boskie przykazanie. (…)
Ów eksperyment myślowy nie jest jedynie logiczną łamigłówką, podobną do tych, które uwielbiają trzynastoletni ateiści, na przykład: Dlaczego Bóg miałby się troszczyć o to, jak postępujemy, skoro zna przyszłość i z góry wie, co uczynimy? Historia religii dowodzi, że Bóg rzeczywiście nakazywał ludziom popełniać wszelkiego rodzaju samolubne okrutne czyny – wyrzynać Midianitów i porywać ich kobiety, kamienować prostytutki, skazywać na śmierć homoseksualistów, palić na stosie czarownice, mordować heretyków i niewiernych, wyrzucać przez okno protestantów, wstrzymywać pomoc medyczną dla umierających dzieci, ostrzeliwać kliniki aborcyjne, polować na Salmana Rushdiego, wysadzać się w powietrze na targowiskach i rozbijać samoloty o niebosiężne wieżowce. Jak pamiętamy, nawet Hitler sądził, że wypełnia wolę Boga. Powtarzalność złych czynów popełnianych w imię Boga dowodzi, że nie są one przypadkowymi odchyleniami od normy. Wszechmocny, niewidzialny autorytet jest wygodnym parawanem dla nikczemnych przywódców, pragnących stworzyć armię wojowników o świętą sprawę. A ponieważ ludzie przejmują nieweryfikowalne poglądy od rodziców i rówieśników, a nie odkrywają ich w otaczającym świecie, owe przekonania różnią się w poszczególnych grupach i stają się sprzyjającymi podziałom etykietami społecznymi. (…)
Nawet emocjonalna pociecha, jaką przynosi człowiekowi wiara w życie po śmierci, może działać w dwie strony. Czy życie rzeczywiście stałoby się bezcelowe, gdyby śmierć mózgu oznaczała ostateczny koniec naszego istnienia? Przeciwnie, nic nie nadaje ludzkiemu życiu większego znaczenia niż przekonanie, że każda chwila świadomego istnienia jest bezcennym darem. Jak wielu bójek udało się uniknąć, ile przyjaźni ocalono, ilu godzin nie zmarnowano, ile wykonano serdecznych gestów dzięki temu, iż czasami przypominamy sobie, że „życie jest krótkie”?